Dalleth nowydh nowydh

Moy agas teyr bledhyn yw a-dhia scrif diwetha war an blog ma. Gav dhymm: nyns erov vy ow perthy cov a’n acheson lemmyn… Dewhelys ov awos ow havos messaj bos trovys an blog gans nebonan. Arwodh yw, martesen?

Lower a daclow a janjyas omma: onan a’n keun veu marow, genys yw eyl mab (Isaac y hanow)… A wrugavy leverel bos soodh genev yn IT an dedhyow ma? Ny wonn.

Wel, my a leveres yn 2019, pan scrifis vy an Dalleth Nowydh diwetha, y fia nebes ynter cans ha cans ha hantercans a eryow esy lower dh’y wul. My a’y assay arta ytho!

102 ger (cans ha dew)

ei!

Frappys en vy nanj yw nebes dedhyow. Ow predery a-dro dhe onan a’n chanjys ynter Kernowek Cres ha Kernowek Diwedhes, my a wrug convedhes bos neppeth haval yn rannyethow Iseldiryek. Pandr’ esov vy ow scrifa a-dro dhedhy? Wel, ‘dhedhy’, po, kyns, an –y yndhy (hah! Ken ensampel!), scrifys –i yn pennfurv an FSS.

Martesen whi dhe bredery “mes nynj eus dyffrans ynter an yeth kres ha’y versyon diwedhes, eus?” Gwir, mes henn yw an poynt, awos hy bos senjys omma ha chanjys yn tyller aral: chi, dri ha ni eth dhe chei, drei ha nei y’n diwedhes. An rewl yw: mar pia i poslevys war dhiwedh ger, hi a dhe ei. I poslevys nag yw war an diwedh o gwithys, avel yn gwir.

Neppeth haval a dharva y’n Sowsnek ha’n Iseldiryek. Y’n Movyans Bogalen Sowsnek Meur (Great English Vowel Shift) leveryans i an keth tra (moy po le), mes ymownj i ow qwitha an spellyans gwreydhek. An rewl o, mar pia i hir, hi eth dhe’n leveryans nowydh. Ytho, Sowsnek bit ‘tamm’ (cott!) o senjys, bite ‘bratha’ (hir!) o chanjys.

Ny veu movyans bogalen Iseldiryek meur po neppeth a’n par na, mes, avel y’n Sowsnek, i hir yn Iseldiryek Cres eth dhe dhiwvogalen y’n yeth modern. Ytho, bīten ‘bratha’ ha vrī ‘rydh’ eth dhe bijten ha vrij, ple’ma ij an spellyans modern rag an keth son eus y’n Sowsnek (wel, moy po le). Pit ‘hasen’ ha zitten ‘esedha’ o senjys. An keth tra y’n Almaynek, ryb an fordh.

Sempel yw an rewl y’n Sowsnek ha’n Iseldiryek:  i hir eth dhe dhiwvogalen. Haval yw y’n Kernowek, mes ena res yw dhe’n i bos finek ynwedh, comparyewgh Kernowek Diwedhes kei (dhiworth ki) gans gwin (a’n jeves diwvogalen yn Sowsnek wine hag Iseldiryek wijn).

Mars pien ni mires orth rannyethow an Iseldiryek, byttegens, yth eson ni ow qweles imach diversa. Yn Est an Iseldiryow senjys yw i hir, mes, yn tecnogel, y fia rannyeth Isalmaynek. Yn Soth-Est an Iseldiryow (Est Noord-Brabant ha North Limburg), le mayth en vy tevys, yma imach pur haval dhe’n Kernowek.

Mownj i ow scrifa an dhiwvogalen a dheuth dhiworth i hir avel eej (leveryans avel Kernowek ey). I hir na janjyas yw scrifys avel ie (leveryans avel Kernowek Cres i). Ena yth eson ni ow cavos bieten, wien ha vreej yn le Iseldiryek Savonek bijten ‘bratha’, wijn ‘gwin’ ha vrij ‘rydh’. Ottomma tabel bian:

Kernowek Cres	Kernowek Diwedhes	Sowsnek	Iseldiryek	Iseldiryek Soth-Est
gwin	gwin	wine	wijn	wien
ni	nei	(we)	wij	weej

Diwarhaval yw y teuth an symlans dre gestav ynter an Kernowek ha rannyethow Soth-Est an Iseldiryow. Dres lycklod yth yw neppeth ‘typologek’, henn yw: mar wharvia chanj avel i dhe ei, yma nivelyow y hellyn ni dissernya. Ny vern le mayth ujy an chanj ow wharvos.

460 ger (pajar can ha tri ugens)

Dastrovya Brut y Brenhinedd

Woja termyn hir, my a gavas lyver studhyansow onan a’n estylennow ponecka y’gan esedhva. Py eghen a lyver? Lyver studhyansow keltek. Cales o ragov mires orthans rag termyn hir woja my dhe worfenna ow thesis doctourieth. Ny wonn vy prag poran, mes yth esov vy ow predery my dhe spena ha kelly re a nerth yw acheson. Caletter trovya soodh a yll bos aral.

Prag y kemeris vy an lyver ma? Avel y scrifis kyns, my a’m gwreg a vir orth an tries Arlodh an Bysowyer pub bledhen. Yma an dylansow ystynys genen ha homma yw an gensa vledhen ni dhe vires orth an dalgh keworansel ujy war an DVDys. Ymownj i ow tadhla fatel wrug gwrioryon an tries devnydh orth lyvrow erel Tolkien yn-wedh, avel an Silmarillion. My a’n redyas nanj yw bledhennyow, mes nynj eus copy an lyver genev an dedhyow ma soweth. Philologist o Tolkien, avelov vy, byttegyns, ha my a wrug notya bos kehevelepter ynter an Silmarillion, gans y rolyow hir a henwyn mytternedh ha pennsevigyon, ha textow Kembrek Kres avel Brut y Brenhinedd (yw ‘Cronikel an Mytternow’).

An seythen ma ytho my a worras ow leuv war an gorher rudh ha’y denna dhiworth an estylen.

200 ger (dew gans)

Resayt rag Pilav sempel

Pan dhalethis vy scrifa an blog ma, folen o rag ranna reseytys. Yth yw gorrys genev lower a scrifow le blasek warnodho a-woja, mes yth esov vy ow predery y talvien vy enora gwreydh ow gwiasva unweyth arta. Ha pandr’a via gwell ragdho ages onan a’m bosow drutha: pilav.

My a gavas an reseyt ma dhyworth lever henwys De Vegabijbel (An Beybel Losowek), mes y janjya, avel boulgour yn le ris, hag adya dhodho, avel moy a spicys ha moy a losow a wrugavy. Boos confort yw ragov ha pur es dh’y wul. Nynj eus odhom marnas a unn pott dh’y barujy. Yth esov vy ow ri an reseyt selvenel dhewgh dhe dhalleth:

Devnydhyow:

• 225 gr boulgour (po ris mar nag eus boulgour genowgh. Basmati yw dewis da)
• 450 ml stock losow
• 1 lo de has cumin
• 2 lo de has losow an bara malys
• 1 lo de has kedhow melyn
• 4 pod cardemom (grawn paradwys ‘greunvos paradhis’ y’n Kembrek. Didheurek, a nynj ywa?)
• 1 dhelen lowrwedh (bayleaf)
• 1 garetysen veur, rathellys
• 1 onyon, divynys
• 1 ewin kennin, sqwachys po divynys
• Oyl (3 lo vras? Yma va ow tibenna mars eus pott dilenus (non-stick) genowgh)
• Rag devnydhyow moy, gweler camm 6 a-woles

Dh’y wul:

1. Friewgh an onyon gans an kennin ha’n garotysen y’n oyl war des kresek, bys an garetysen dhe omlywa dhe rudhvelyn splann
2. Adyewgh an boulgour ha’y gemesky, bys pub greunen yw lennys (moy po le) gans oyl.
3. Adyewgh an spicys ha friewgh pubtra rag mynysen po dyw.
4. Adyewgh an stock ha’y worra dhe vryjyon rag 10 mynysen.
5. Da yw genev gorra cnow sellys warnodho, avel pyscnow po cnow cashyw ha keus feta.
6. Possybyl yw ynwedh adya moy a losow avel pubrennow po/ha scavellow cronek. Gwrewgh aga divyn hag adya dhe’n pott woja an stock. Mars esta orth y worra war an topp, heb y gemesky, y fydh stemys!

298 ger (dew gans hag eth ha pajar-ugens)

 

Bresel ha Kres

Nebes diwedhes ov vy arta: gavewgh dhymm. Yth esa tybyans gocky genev assaya treylya rann vunys a Vresel ha Kres (an onan gans Tolstoy). Ny wonn mar teuv vy ha’y bejya, mes ottomma kensa paragrafys an lever:

‘Eh bien, mon prince, nynj yw Genoa ha Lucca marnas statys privedh teylu Bonaparte lemmyn ytho. Na, my a’gas gwarn – mar nynj esowgh ow leverel dhymm bos hemma ow styrya bresel, mars esowgh ow casa dh’agas honan arta gava pub disenour ha badd-ober gwrys gans an Gorthcrist na (rag my dhe grejy y vos an Gorthcrist yn gwir), ny vynnav agas ajwon y’n termyn a dheu. Ny vydhys cothman dhymm, po ow ‘gonisek lel’, del esowgh whi ow kelwel agas honan! Mes fatla genowgh, fatla genowgh? Yth esov ow qweles ow bos ow corra own dhewgh. Esedhowgh ha cowsel genev.’

Yth o gorthugher Gortheren yn 1805 hag Anna Pavlovna Scherer o an gowsores hag aswonnys yn ta; maghteth annedhel ha confydanses an Emperoures Maria Fiodorovna o. Gans an geryow ma hi a wolcommas an statydh dylanwesek Pennsevik Vasili, a veu an person kensa a dhrehedhas hy soirée.

Yth esa Anna Pavlovna ow pasa nebes dedhyow lemmyn. Omsettyans la grippe a wre hy godhevel, yn-medh hi, ha grippe o ger nowydh usys marnas gans nebes tus. Y’n myttin na, gwas yn livry cogh a dhelivras niver a notennow bian, pubonan ahanans scrifys yn Frynkek ha gorrys y’n keth termow:

Mar nynj eus tra vyth gwell dh’y wul genowgh, yurl (po pennsevik), ha mar ny via tybyans a spena gorthugher gans clav boghojek re vroweghus genowgh, husys y fien agas gweles y’m chi ynter 7 ha 10.

Annette Sherer

231 ger (dew gans hag unnek war’n ugens)

(skeusen a Leo Tolstoy, gwrys 23 Me 1908. Pennfenten)

Dasmires orth Arlodh an Besowyer

Erbyn diwedh pub bledhen, y fydhon ni ow mires orth an tries fylm Arlodh an Besowyer. Ha pub bledhen yth esov vy ow merkya neppeth nowydh ynnans. Warlena gweskys en vy gans displegyans ha tevyans Théoden, myttern Rohan.

Hevlena yma convedhes nowydh genev a viaj Frodo ha’y lowarther lel Sam. Kyns, my a vynna gweles Frodo esa ow hanaja, talgamma ha trebuchya, ha Sam ow ladha Shelob, sawya y vester dhyworth orcow ha’y don war-vann Menydh Terros. Y’gan brys ni, Sam o gorour gwir an whedhel.

Gans ow bos tas lemmyn, yth esov vy ow qweles benyn dorrek ha’y hespar.

Nynj yw apert troblys eus gans benyn gans flogh. Yma hi ow ton carg posek dres eghen, a possa ha possa. Soodh leun termyn yw rygdhy hag yma hi ow codhvos y fydh res dhedhy hi hy honan y wul erbyn an diwedh. Yma odhom pub gweres ujy hi ow callos y gavos genjy ytho. An tas a dheu yw an onan rag hemma. Ny yll ev kemeres an begh dhyworty. Ev a vynn gwul pubtra aral a yll y weres yn y le, byttegyns, bys an diwedh, pan vydh an oberen gorfennys.

Lemmyn, yn le an venyn ha’n den, red Frodo ha Sam, ha lavar dhymm: py soodh yw caletta?

211 ger (unnek ha dew gans)

Lyvrow ha catacombys: Rathes an Storva

Ow soodh gensa, woja my dhe dhewheles y’n Iseldiryow, o yn Lyverva Pennscol Utrecht rag an Ragdres Google Books. Res o dhymm, ha dhe dus erel o rann a’n keth bagas, cuntelles ogas ha 40,000 a levrow. Awos Google dhe guntelles lyvrow coth dre vras – an cottha a welis vy o dhyworth an 15ves cansvledhen (!) – hag, yn fenowgh, costek, i a dho rygdhans war dermyn cudh ha’ga dri dhe dyller cudh a-woja.

Yth esa rol hir a’n lyvrow ha ni e dhe storva an lyverva pub dydh rag aga havos. Ni a wre spena rann vras an jydh y’n stevellow heb golow an howl, kestevyn war bub tu ha tempredh nebes yeyn rag tus, mes perfeydh rag lyvrow. Rathes an Storva, po Depotratten yn Iseldiryek, o agan hanow anfurvus rakhenna.

Yth esov vy ow perthy cov a hemma avel termyn cales ragov, mes teg yn kyttermyn.

145 ger (cans ha pymp ha dew-ugens)

An Niwl

Mettin yeyn gans tewolgow
Cowas niwl a boos war’n pow,
Ow medhelhe pub garow.

Ha disclerder ow tynya,
Ha gorra warnav agha,
Ynno va y voydama.

Pubtra yn ogas, mes pell,
Dor hag ebron kepar dell
Via onan, heb gorwel.

A-drev dhe’n skeuj tew ha gwynn,
Donsya ’ wra dyjyn melyn,
Dhodho ow hammow a dynn.

Wharheans ha’y faglen,
Senjys ov yn y dhalghen,
A lesk an commol a’m penn.

70 ger (deg ha tri-ugens)

Bewnans Linus – kensa rann

My a venja leverel moy ow tochya war ow bewnans a-dhia’m scrif hir diwetha (25ens a vis Genver 2017), pan edhis vy dhe Vienna. My a wrug spena hanter vledhen ena hag, yn fordh, marthys o. Yth esa an boos ha diwes blasek dres eghen (tesen ha coffy!) ha pur dha o genev desky Kembrek dhe’n studhyoryon y’n bennscol. Marth o genev py lies a dus esa whans warnedhans desky an yeth (neppyth vel pemthek war’n ugens?).

Digoweth en vy ena yn-wedh, byttegyns. Yth esa ow gwreg yn Kembra whath ha nynj esen vy owth ajwon tus yn Vienna pan wrug gwaya. Henn o an acheson me dhe vos dhe bub gwithty y’n cita. Gorwiw ha hujes yns ha’n Arvdy Emperourethek yw gwella genev.

Awos bos studhyes genev an Kresosow, dre lycklod.

132 ger (cans ha dewdhek war’n ugens)

Oscar

Tas ov vy lemmyn. Genys o Oscar, ow mab vy, nanj yw dew seythen.

Yth esov vy owth ajwon moy a daclow lemmyn. Scanter termyn, sqwithter, mes neppeth aral a dheuth dhe’m godhvos yn-wedh.

Yth esov vy ow redya lower a levrow a-dro dhe fleghes y’n dedhyow ma. Onan anedhans a leverys nag eus convedhes dhe vaban yonk a’n bys kepar tell eus genen ni. Nynj ujy va owth ajwon bos an bys a-dro dhodho diblans anodho. Pan ywa sqwith, an bys yw sqwith. Ha pan ywa gwag, an bys yw gwag. Ev yw an bys ha’n bys yw ev. Ow Bouddha bian.

Nynj esov vy ow perthy cov a’n (moy po le) tri bledhen gensa ow bewnans vy. Yth esov vy ow tesky lemmyn pandr’a wharva y’n dedhyow na, ha pandr’yw kellys genev: Golowyans.

135 ger (cans ha pemthek war’n ugens)